প্ৰৱন্ধ

ডিজিটেল ইণ্ডিয়াঃ সম্ভাৱনা আৰু প্ৰত্যাহ্বান

অভিনন্দন গোস্বামী

২০১৪ চনত দিল্লীৰ ক্ষমতা দখল কৰাৰ পাছৰে পৰাই প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীৰ দুখনকৈ স্বপ্নৰ আচঁনি আছিল ‘মেক ইন ইণ্ডিয়া’ আৰু ‘ডিজিটেল ইণ্ডিয়া’৷ ‘ডিজিটেল ইণ্ডিয়া’ ৰ প্ৰথম পদক্ষেপ হিচাপে চৰকাৰে www.mygov.in নামেৰে এটি পর্টেল মুকলি কৰিছে৷ কিছুদিন পূর্বে জনসাধাৰণৰ লগত সূচাৰুৰূপে যোগাযোগ কৰাৰ উদ্দেশ্য প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ এক মোবাইল Application-য়োমুকলি কৰা হয়৷ মোদী চৰকাৰৰ যোৱা এবছৰীয়া কার্যকালত তথ্য-প্ৰযুক্তিৰ মাধ্যমেদি শিক্ষা, স্বাস্হ্য, নিয়োগ, বাণিজ্য আদি বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত জনসাধাৰণক সজাগ আৰু শক্তিশালী কৰাৰ বাবে বিভিন্ন পদক্ষেপ হাতত লোৱা হৈছে৷ তথ্য- প্ৰযুক্তিক প্ৰতিজন নাগৰিকৰ কাষলৈ লৈ যোৱা তথা ভাৰতবর্ষক এক জ্ঞানৰ অর্থনীতিত ( Knowledge Economy ) পৰিণত কৰাৰ সপোন বাস্তৱায়িত কৰাৰ লক্ষ্যৰে যোৱা ১ জুলাইত প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে আনুষ্ঠানিকভাবে ‘ডিজিটেল ইন্ডিয়া’ আচঁনিখনৰ শুভাৰম্ভ কৰে৷ তাৰোপৰি আচঁনিখনৰ বিষয়ে ৰাইজক সঠিকভাৱে অৱগত আৰু সচেতন কৰিবৰ বাবে ১ জুলাইৰ পৰা ৭ জুলাইলৈ সমগ্ৰ ভাৰতবর্ষতে ‘ডিজিটেল ইণ্ডিয়া সপ্তাহ’ পালন কৰা হয়৷

ডিজিটেল ইণ্ডিয়া আচঁনিখনৰ মূল লক্ষ্য হৈছে জনসাধাৰণক সহজলভ্যকৈ তথ্যৰ যোগান ধৰা তথা প্ৰযুক্তিবিদ্যাক প্ৰধান আহিলা হিচাবে লৈ অর্থনৈতিক তথা সমাজ জীৱনলৈ এক ব্যাপক পৰিবর্তন অনা৷ এক অর্থত কবলৈ গলে সমাজ জীৱনক তথ্য-প্ৰযুক্তিৰে শক্তিশালী কৰা তথা ভাৰতবর্ষক এক জ্ঞানৰ অর্থনীতিত পৰিণত কৰাৰ ই এক অভিনৱ পদক্ষেপ৷ এই আচঁনিখন ভাৰত চৰকাৰৰ ইলেকট্ৰনিক্স আৰু তথ্য-প্ৰযুক্তি বিভাগৰ তত্বাৱধানত তথা অনান্য কেন্দ্ৰীয় মন্ত্ৰালয় আৰু ৰাজ্য চৰকাৰ সমূহৰ সহযোগত ৰূপায়ন কৰা হব৷ ইতিমধ্যে প্ৰচলিত হৈ থকা বিভিন্ন ই-গভৰেন্স( e-Goverance )আচঁনিসমূহ পুনৰ নতুনকৈ ‘ডিজিটেল ইণ্ডিয়া’ বেনাৰত ৰূপায়ণ কৰিবলৈ চৰকাৰে স্হিৰ কৰিছে৷ এই আচঁনিখনত প্ৰধানকৈ তিনিটা দিশত বিশেষভাবে গুৰুত্ব দিয়া হৈছে- 

১) সকলো নাগৰিকৰ বাবে পর্য্যাপ্ত হোৱাকৈ এক ডিজিটেল আন্তঃগাথঁনি গঢ়ি তোলা৷ 

২) জনসাধাৰণৰ প্ৰয়োজন তথা দাবী অনুসৰি সেৱাৰ যোগান ধৰা৷ 

৩) সকলো নাগৰিককে প্ৰযুক্তিগত ভাবে শক্তিশালী কৰা৷ 

উপৰোক্ত দিশসমূহ সাৰোগত কৰি ভাৰতবর্ষত এক শক্তিশালী ব্ৰডবেন্ড হাইৱে ( Broadband Highway ) গঢ়ি তোলা, মোবাইল সংযোগ সহজলভ্য কৰা, ইলেকট্ৰনিক মাধ্যমেৰে বিভিন্ন সেৱা প্ৰদান, ভাৰতবর্ষত ইলেকট্ৰনিক সামগ্ৰীৰ নির্মান কৰা, সকলোকে সহজলভ্য ভাবে তথ্যৰ যোগান ধৰাকে আদি কৰি বিভিন্ন অভিলাষী পদক্ষেপ হাতত লোৱা হৈছে৷

এ্ই আচঁনিৰ অর্ন্তগত কেইটামান গুৰুত্বপূর্ণ প্ৰকল্প হৈছে—

১) ডিজিটেল লকাৰ( Digital Locker, www.digitallocker.gov.in)—ইয়াৰ যোগেদি প্ৰতিজন নাগৰিকে তেওঁলোকৰ নথি-পত্ৰ সমূহ ডিজিটেল মাধ্যমত সংগ্ৰহ কৰি লকাৰত থব পাৰিব আৰু প্ৰয়োজন সাপেক্ষে বিভিন্ন সংস্হাৰ লগত ইয়াক ‘শ্বেয়াৰ’ কৰিব পাৰিব৷ নথি-পত্ৰ সমূহৰ সত্যসত্যতা নিৰূপন কৰাত ই যথেষ্ট সহায়ক হব তথা সাধাৰন নাগৰিকেও সকলো ক্ষেত্ৰতে নিজৰ নথি-পত্ৰ সমূহ কঢ়িয়াই ফূৰাৰ জটিলতা আতৰিব৷

২) Mygov.in পর্টেলঃ- এই পর্টেলৰ জৰিয়তে জনসাধাৰণে চৰকাৰৰ কাম কাজত প্ৰত্যক্ষভাবে অংশগ্ৰহন কৰিব পাৰিব৷ চৰকাৰক বিভিন্ন ধৰণৰ পৰামর্শ বা চৰকাৰী কাম-কাজৰ বিষয়ে আলোচনা আদি কৰিবলৈ এই ৱেবছাইটত লগ-ইন কৰিলেই হল৷ Mygov.in ৰ মোবাইল Application দ্বাৰা এই সুবিধা মোবাইলতো উপলব্ধ হব৷ 

৩) স্বচ্ছ ভাৰত অভিযানৰ মোবাইল Application- এই এপ ব্যৱহাৰ কৰি জনসাধাৰন তথা বিভিন্ন চৰকাৰী সংস্হা সমূহে স্বচ্ছ ভাৰত অভিযানৰ লক্ষ্য সমূহ সহজে পূৰণ কৰিবলৈ সক্ষম হব৷

৪) ই-স্বাক্ষৰ (e-Signature)—ই-স্বাক্ষৰৰ দ্বাৰা সকলোৱে নিজৰ আধাৰ কার্ডৰ নম্বৰ ব্যবহাৰ কৰি যিকোনো নথি-পত্ৰত ডিজিটেল ৰূপত স্বাক্ষৰ কৰিব পাৰিব৷ 

৫) ই-চিকিৎসালয়( e-Hospitals)প্ৰকল্পৰ অধীনত অনলাইন ৰেজিষ্ট্ৰেচন প্ৰক্ৰিয়া (www.ors.gov.in) ইতিমধ্যে আৰম্ভ কৰা হৈছে৷ এই প্ৰকল্পই বিভিন্ন গুৰুত্বপূর্ণ সেৱা সমূহ যেনে অনলাইন এপইনমেন্ট বুকিং আৰু মাচুল প্ৰদান, অনলাইন মেডিকেল ৰির্পট, তেজৰ উপলব্ধতাৰ বিষয়ে অনলাইন অনুসন্ধান ইত্যাদি আগবঢ়াব৷ 

৬) কোনো ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে যাতে জলপানিৰ পৰা বাদ পৰিব লগীয়া নহয় তাৰ বাবে সকলো জলপানিৰ তথ্য একে ঠাইতে উপলব্ধ হোৱাকৈ National Scholarship Portal (www.scholarship.gov.in) চৰকাৰে আৰম্ভ কৰিছে৷ এই পর্টেলত লগ-ইন কৰি ছাত্ৰ-ছাত্ৰী সকলে তেওঁলোকৰ জলপানিৰ বাবে আবেদন কৰিব পাৰিব তথা জলপানিৰ ৰাশি ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বেংক একাউন্টত পোনপটীয়াকৈ জমা হব৷ 

৭) ভাৰত চৰকাৰে ‘ভাৰত নেট’ ( Bharat Net ) নামৰ এক অভিলাষী আচঁনি হাতত লৈছে যাৰ জৰিয়তে ভাৰতবর্ষৰ সকলো ২.৫ লাখ ‘Gaon Panchayat’ ক ব্ৰডবেন্ড হাইৱেৰ জৰিয়তে সংযোগ কৰাৰ লক্ষ্য নির্ধাৰণ কৰিছে৷ বিশ্বৰ ভিতৰত এইটোৱেই হব অপটিকেল ফাইবাৰৰ জৰিয়তে কৰা সর্ববৃহৎ গ্ৰাম্য ব্ৰডবেন্ড সংযোগ৷ 

৮) বিএছএনএলে বহুলভাবে সমগ্ৰ ভাৰতবর্ষত Wi-Fi Hotspot সংস্হাপনৰ বাবে প্ৰচেষ্টা হাতত লৈছে৷ ইয়াৰ জৰিয়তে সকলো নাগৰিকে নিজৰ মোবাইল ফোনৰ দ্বাৰা যিকোনো ঠাইৰ পৰা ৱাইফাই সেৱা ব্যবহাৰ কৰিব পাৰিব৷ 

৯) ৩০ বছৰ পুৰণি একচেঞ্জ সমূহৰ সলনি কৰি তাৰ ঠাইত Next Generation Networkবিএছএনএলে ইতিমধ্যে আৰম্ভ কৰিছে৷ এইটো এক IP ভিত্তিক প্ৰযুক্তি যাৰ দ্বাৰা বিভিন্ন সেৱা যেনে ভইচ, ডাটা, মাল্টিমিডিয়া/ ভিডিঅ’ আৰু অনান্য ধৰণৰ পেকেট ছু্ইচড সংযোগ সেৱা সমুহ পৰিচালনা কৰিব পৰা যাব৷ 

১০) সমূহ তথ্য পাতি ডিজিটেল ৰূপত সংৰক্ষণ কৰি সঠিকভাবে জনসাধাৰণক বহুল ৰূপত যোগান ধৰাৰ বাবে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে Digitize India Platform (DIP) নামৰ এক আচঁনি আৰম্ভ কৰিছে৷ চৰকাৰী কার্য্যালয়সমূহত এক পেপাৰ ফ্ৰী ( Paper Free ) পৰিৱেশ গঢ়ি তুলি ক্ষিপ্ৰতৰ ভাবে জনসাধাৰনক সেৱা আগবঢ়োৱাৰ বাবেই চৰকাৰৰ এই প্ৰয়াস৷ 

২০১৯ চনত সম্পূর্ণ কৰাৰ লক্ষ্য লোৱা ‘ডিজিটেল ইণ্ডিয়া’ আচঁনিখনৰ প্ৰভাৱ মূলত তথ্য-প্ৰযুক্তি, টেলিকম আৰু ইলেকট্ৰনিক্স খণ্ডত ব্যাপকভাবে পৰিব৷ ইয়াৰ দ্বাৰা উক্ত খণ্ডসমূহত প্ৰায় ১৮ লাখ নতুন চাকৰি সৃষ্টি হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে৷ তদুপৰি সকলো ইলেকট্ৰনিক্স সামগ্ৰী ভাৰততে নির্মাণ কৰাৰ লক্ষ্য লোৱাৰ বাবে নির্মাণ খন্ডটো বহু লোকে প্ৰত্যক্ষ আৰু পৰোক্ষভাবে সংস্হাপন লাভ কৰিব৷ এই আচঁনিখনৰ সফলতাই আমাৰ দেশক ডিজিটেল ভাবে শক্তিশালী কৰাৰ লগতে শিক্ষা, স্বাস্হ্য, কৃষি, বেংকিং আদি খন্ডত তথ্য- প্ৰযুক্তিৰ মাধ্যমেৰে সেৱা আগবঢ়াই সাধাৰণ জনতাৰ জীৱন সুচল কৰিবলৈ সক্ষম হব৷ 

কিন্তু প্ৰশ্ন হয়, ভাৰতবর্ষৰ দৰে বিশাল জনসংখ্যাৰ দেশ এখনত এই আচঁনি বাস্তৱত পৰিণত কৰাটো কিমান সহজ? যি সময়ত দেশৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ ৫০% ৰো অধিক লোক দৰিদ্ৰ সীমাৰেখাৰ তলত বাস কৰে, যি সময়ত ভাৰতবর্ষৰ ৪০-৪৫% লোকেই শিক্ষিত নহয়, সেই সময়ত ‘ডিজিটেল ইণ্ডিয়া” ৰ সপোন দেখাটো কিমান যুক্তিসংগত? চৰকাৰৰ সন্মুখত প্ৰথম প্ৰত্যাহবান হৈছে সকলো লোককে এই আচঁনিৰ সুবিধা গ্ৰহণ কৰিব পৰাকৈ সৱল তথা সচেতন কৰি তোলা৷ এনে নহলে এই সুবিধাসমূহ কেৱল এক শ্রেণী লোকৰ মাজতে সীমাবদ্ধ থাকিব, কাৰন গৰিষ্ঠসংখ্যক লোকেই আজি কম্পিউটাৰ, স্মার্ট ফোন আৰু ইন্টাৰনেটৰ ব্যৱহাৰ সর্ম্পকে জ্ঞাত নহয়৷ ইয়াৰ বাবে চৰকাৰে ইতিমধ্যে প্ৰথম পর্যায়ত ৪ কোটি লোকক সামৰি ‘ডিজিটেল সাক্ষৰতা অভিযান’ ( Digital Literacy Program ) আৰম্ভ কৰিছে৷ ইয়াৰ দ্বাৰা এইসকল লোকক ‘ডিজিটেল ইণ্ডিয়া’ৰ সুবিধা সমূহ গ্ৰহণ কৰিব পৰাকৈ সবল আৰু শিক্ষিত কৰি তোলা হব৷ তদুপৰি দৰিদ্ৰ সীমাৰেখাৰ তলৰ লোকসকলে এই আচঁনিৰ কেনেদৰে লাভ অর্জন কৰিব পাৰে সেয়া এক লাখটকীয়া প্ৰশ্ন কাৰণ তেওঁলোকৰ কোনেও স্মার্ট ফোন বা তেনে কোনো আহিলা কিনিবলৈ আর্থিকভাবে সৱল নহয়৷ ফলত তেনে লোকসকলক সামৰি লোৱাটো চৰকাৰৰ সন্মুখত এক অন্যতম প্ৰত্যাহ্বান৷ বহু বিশেষজ্ঞই ইয়াকো মত দিছে যে চাইবাৰ সুৰক্ষা ব্যৱস্হা কটকটীয়া নকৰাকৈ ই-গভৰেন্স বা ‘ডিজিটেল ইণ্ডিয়া’ আচঁনি অর্থহীন৷ কাৰণ অতি গুৰুত্বপূর্ণ ডিজিটেল আন্তঃগাথঁনিক সুৰক্ষা দিয়াটো চৰকাৰৰ পক্ষে কঠিন হৈ পৰিব৷ হেকাৰ সকলে অতি সহজেই ইয়াক আক্ৰমন কৰিব আৰু তথ্য-পাতি সমূহ গোপন কৰি ৰখাৰ ক্ষেত্ৰত এক ভাবুকিৰ সৃষ্টি হব৷ কাৰণ ভাৰতবর্ষত চাইবাৰ সুৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত কোনো সুনির্দিষ্ট আইন নাই৷ইয়াৰোপৰি ই-আৱর্জনা বা E-waste management ৰ কাৰণেও কোনো নির্দিষ্ট নীতি এই আচঁনিত নাই৷

এই প্ৰত্যাহবান সমূহৰ লগত মোকাবিলা কৰাত চৰকাৰ কিমানদূৰ সফল হয় তাৰ ওপৰতে নির্ভৰ কৰিব ‘ডিজিটেল ইণ্ডিয়া’ৰ সামগ্ৰিক সাফল্য ৷ কাৰণ সকলো শ্ৰেণীৰ লোকক সামৰি নোলোৱাকৈ এই আচঁনিৰ উদ্দেশ্য অর্থহীন হৈ ৰব৷ ‘ডিজিটেল সাক্ষৰতা অভিযান’ ক বাস্তৱিকতা প্ৰদান কৰাৰ ওপৰতে ইয়াৰ সাফল্য বহু পৰিমানে লুকাই আছে৷ IIT-JEE পৰীক্ষাত দেশৰ ভিতৰতে শীর্ষস্হান দখল কৰাইন্দোৰৰ ক্ৰতি তিৱাৰীক প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে ‘ডিজিটেল ইন্ডিয়া’ৰ ব্ৰেন্ড এম্বেছেডৰ হিচাপে ঘোষণা কৰিছে৷ তদুপৰি গাৱেঁ গাৱেঁ Community Service Centre (CSC) স্হাপন কৰি জনসাধাৰণক এই ক্ষেত্ৰত সজাগ তথা সহায়-সহযোগ কৰাৰ বাবেও চৰকাৰে ব্যৱস্হা লৈছে৷ তথ্য-প্ৰযুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত বিপ্লৱৰ সৃষ্টি কৰিব লগীয়া এই আচঁনিৰ দ্বাৰা ভাৰতবর্ষ আজি এক ডিজিটেল বিশ্বত সোমাবলৈ সাজু হৈছে৷ কিমান সোনকালে আৰু কিমান সফলভাবে আমি ইয়াত প্ৰৱেশ কৰিব পাৰো তাৰ উত্তৰৰ বাবে কিছুদিন অপেক্ষা কৰাৰ বাদে গত্যন্তৰ নাই৷ অর্থনৈতিক তথা সমাজ জীৱনলৈ স্বচ্ছলতা আনিব পৰা তথা জনসাধাৰণৰ জীৱন ধাৰণৰ মান-ব্যৱস্হা সূচল কৰিব পৰা এই আচঁনিৰ সর্বোত্তম সাফল্যই আমাৰ কাম্য৷

লেখকৰ ঠিকনাঃ ৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰযুক্তিবিদ্যা প্ৰতিষ্ঠান, অৰুণাচল প্ৰদেশ, ফোনঃ- 08402852801